درباره معمار ایرانی (1)
دوشنبه, ۴ فروردين ۱۳۹۳، ۱۱:۲۱ ق.ظ
درباره معمار ایرانی (1) : استاد حاج مهدی حیدریان (معمار معاصر شاهرود)
استاد حاج مهدی حیدریان، معمار مشهور معاصر شاهرود که بناهای زیبا و ارزشمندی شامل چندین خانه، مسجد، حمام و ... از خود به یادگار گذاشت، متولد شهر یزد است.
وی پس از گذراندن دوره نوجوانی به پیشه معماری روی آورد. او برای کسب تجربه و مهارت بیشتر، چندی نزد حاج کریم محبیان از معماران بزرگ یزد به شاگردی پرداخت و در همین دوران در سن 25 سالگی با دختر حاج کریم ازدواج کرد. و سپس به شاهرود مهاجرت کرد.
در دورۀ قاجاریه، اقتصاد و جامعۀ سنتی شاهرود تحت تأثیر عوامل محلّی و بیرونی دستخوش تحولات چشمگیری گردید. چنانکه در این دوره شاهرود تبدیل به یک مرکز عمدۀ تجاری و ترانزیتی کشور گردید. رشد و رونق داد و ستد سبب مهاجرت تجار از نواحی مرکزی به شاهرود شد. تجّار یزدی مقیم شاهرود نیز از جمله این گروهها بودند. برخی از آنها برای ساخت فضاهای مورد نیاز خود از معمار حاج کریم محبیان استمداد کردند که معماری زبده و ماهر به شاهرود اعزام نماید. ایشان نیز دامادش حاج مهدی حیدریان را به شاهرود فرستاد.
استاد حاج مهدی در نخستین سفر به شاهرود برای حاج سید آقای یزدی - تاجر یزدی مقیم شاهرود - خانه ای حول ادارۀ میراث فرهنگی فعلی شاهرود واقع در خیابان بهرام بنا نهاد و پس از اتمام آن به دیار خود بازگشت. چندی بعد یکی دیگر از تجار شاهرود به نام حاج ملا محمدباقر اخیانی از وی برای بنای مسجدی که به نام اخیانی ها مشهور است(واقع در خیابان 29 اسفند) دعوت می‌کند.
استاد برای دومین بار به همراه عیال و فرزند خردسالش به شاهرود بازگشت و این مسجد زیبا که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده را بنا کرد. پس از بنای مسجد، کارهای ساختمانی دیگری از سوی اهالی فرهگ دوست شاهرود به او پیشنهاد می شود. بازسازی قسمت هایی از مسجد شیخ علی اکبر، بنای خانۀ یغمایی‌ها(تنها خانه بادگیردار در سطح شهرستان شاهرود) به سفارش آقای دانشمند وکیل شاهرود در مجلس شورای ملّی از جمله آنهاست. رونق کسب و کار، مهمان نوازی مردم و آب و هوای خوب باعث شد که استاد اقامت در شاهرود را برای همیشه برگزیند.
حاج مهدی پس از انجام این بناها بیش از پیش در شاهرود شهرت یافت و به تدریج از سوی دستگاه های حکومت وقت احداث برخی اماکن دولتی به وی پیشنهاد شد. بنای انبار اداره دخانیات بیارجمند به سبک پوشش های خشتی و گلی، ساخت ایستگاه های راه آهن شمالشرق (مرکز شاهرود) و درمانگاه از جمله آن ها بود.
در همین زمان رضا شاه پهلوی که در حال تهیه و تدراک مورد نیاز برای ساخت و ساز گسترده در املاک شخصی خود بود، با فشار نیروی ژاندارمری، صنعتگران و اهل حرفه و فن را مجبور می‌کرد که به شمال بروند.
استاد برای گریز از این کار بنای مدرسه‌ای را در شهر مراوه تپه بهانه کرد. پس از اتمام بنای مدرسه، استاد به شاهرود بازگشت و چند بنای عام المنفعه همچون سه باب حمام که یکی در مرکز شهر معروف به حمام حیدریان است ومتأسفانه در چند سال اخیر با وجود سرپا بودن بنا، تخریب شده‌اند و دو بنای دیگر را با هزینه شخصی در شرق شهر گویا سرآسیاب) و حسینه سعادت یزدی‌ها را بنا کرد. وی حتی در سن 85 سالگی بنا به درخواست اهالی گنبد، خان ببین و علی آباد کتول سه حمام بزرگ در این شهرها احداث کرد.
استاد حاج مهدی در دوره فعالیت خود با بلدیه(شهرداری) شاهرود به عنوان مهندس معمار همکاری داشت و گاهی اوقات به تفکیک اراضی موروثی مورد اختلاف می پرداخت. سرانجام استاد بعد از قریب به 90 سال عمر بابرکت و به جا نهادن آثار ارزشمندی درسال 1363 ه.ش برای همیشه آرام گرفت. مزار این مرد بزرگ در کنار گلزار شهدای شاهرود است. گفتنی است برخی از بناهای معمار حاج مهدی حیدریان در فهرست آثار ملّی ایران به ثبت رسیده است که به برخی از آنها در ذیل اشاره می‌شود:
خانه‌ها
خانه حاج سید آقا یزدی تاجر، خانه یغمایی‌ها(محل فعلی اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان شاهرود)، خانه حاج محمد تقی اخیانی(کوچه ثبت قدیم)، خانه حاج محمد تقی محمدی(روبروی تکیه یزدی‌ها)، خانه حاج ملا محمد باقر(روبروی تکیه حاج علی رضا).
حمام‌ها
سه باب حمام در مرکز و شرق شهر شاهرود، حمام امیریه(در خانۀ امیراعظم)، سه باب حمام در شهرهای گنبد، خان ببین و علی آباد کتول.
مسجد و حسینیه‌ها
مسجد اخیانی‌های شاهرود، توسعۀ مسجد شیخ علی اکبر شاهرود، مناره مسجد جوادالائمه(ع) شاهرود، حسینیه سعادت یزدی‌های شاهرود، مسقف کردن حسینیه‌ای در روستای طرود(120 کیلومتری جنوب شاهرود به جندق)، بنای آرامگاه پیرمردان طرود(از نوادگان حضرت ابوالفضل (ع))، بازسازی مقبره شیخ ابوالحسن خرقانی.
اماکن دولتی
ساخت انبارهای اداره دخانیات در بیارجمند، تعمیر و مرمت سقف بلدیه(موزه فعلی شاهرود)، بنای دو مدرسه در شاهرود حوالی سال های 1330 ه- ش، پل سرچشمه شاهرود(که متأسفانه این روزها در معرض خطر محدود شدن و از بین رفتن دید منظری آن با وجود ثبت در فهرست آثار ملی از سوی شهرداری شاهرود هستیم)، پل ابریشم، ایستگاههای راه‌آهن منطقه 13 خراسان، یک مدرسه در مراوه تپه و دو مدرسه در دامغان
